Nieuwe Molen

Voor het jaartal 1911 stond op dezelfde plaats van de huidige stenen stellingmolen een standerdmolen met dezelfde naam. Sinds mensenheugenis hebben in Stichts en Gelders Veenendaal twee molens gestaan: een standerdmolen op de ‘Molenpol’ (bij de huidige Molenstraat) en de Nieuwe Molen op Gelders gebied.

In april 1593 gaven de Staten van Gelderland toestemming voor de bouw van een korenmolen in Gelders-Veenendaal. De eigenaren van de Stichtse molen tekenden hier onmiddellijk verzet tegen aan. De nieuwe molen zou namelijk geplaatst worden aan de Veldgensgraaf (de huidige Nieuweweg), pal op de grens van beide provincies, waardoor de afstand tussen de beide molens minder werd dan de met de Utrechtse Staten afgesproken halve mijl (3 km). De Staten van Gelderland hadden aan deze bepaling evenwel geen boodschap: die was in 1563 uitgegeven toen koning Filips II landsheer over beide gewesten was. Nu echter waren beide Statencolleges soeverein in hun eigen provincie. Utrecht had buiten zijn provinciegrenzen niets te vertellen, en Gelderland kon binnen zijn grenzen een molen laten bouwen waar het maar wilde.

Gelderland kreeg, zij het na enige vertraging, zijn zin en de molen werd op de beoogde plaats gebouwd. De locatie was gunstig: een zandige ondergrond en iets hoger gelegen dan de omgeving. Wanneer de bouw precies plaatsvond, is niet bekend. Deze molen werd bekend als de Gelderse of Nieuwe Molen.

Vanaf ongeveer 1630 was de familie Van Eden al eigenaar van de “Nieuwe Molen”. In volgorde: 1630 Dirk, dan Maas, dan Brand, dan Gijsbert en in 1773 trouwde Jan van Eden met Jannetie Schoonderbeek. Dit gezin had vijf kinderen en lieten in 1815 een schilderij van het gezin maken in de huiskamer met aan de muur een portret van de standerdmolen.

De jongste zoon Gerrit (1814-1881) werd eigenaar van de molen. Hij trouwde met Judikje den Dolder. Uit dit gezin werden zeven kinderen geboren van wie de zonen het molenaarsvak leerden. Eén zoon; Jan Jacob, kocht op 3 augustus 1891 molen “De Vriendschap” van Nicolaas Wolfswinkel uit Amersfoort. Deze molen was gebouwd door Wessel Klomp in 1872. De andere twee zoons Gerrit en Jacob, met een ongetrouwde zuster Jaantje bleven met moeder Judikje op de molen.

Gerrit besloot de oude standerdmolen te slopen en daarvoor in 1911 de huidige ronde stenen stellingmolen te laten bouwen. De standerdmolen werd omgetrokken wat een enorme stofwolk veroorzaakte.